भूमिका

 नेपाल प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता र धार्मिक महत्वले सम्पन्न देश हो। वर्षा सकिँदै गरेको यो समय हरियालीले ढप्केका डाँडा–पाखा, निलो आकाश र हिमालको फेदमा फूलेका रंगी–बिरंगी फूलहरूले देशलाई बेहुलीझैँ देखाउँछन्। यस्तो मौसम स्वदेशी र विदेशी पर्यटकहरूका लागि उपयुक्त घुम्ने समय हो।
तर, दुर्भाग्यवश, यिनै दिनहरूमा भएको जेनजी आन्दोलन ले नेपालको पर्यटन क्षेत्रलाई ठुलो धक्का दिएको छ। पर्यटन क्षेत्र नेपाली अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड हो, जसले हजारौँ मानिसलाई रोजगारी र देशलाई आयस्रोत प्रदान गर्छ। आन्दोलनले मात्र यातायात, आवास, सुरक्षा र मनोवैज्ञानिक वातावरणमा नकारात्मक प्रभाव पारेर देशको पर्यटन व्यवसाय तहसनहस भएको छ।

पर्यटनमा परेको असर

हालैको आन्दोलनले नेपालको पर्यटन छविमा प्रत्यक्ष असर पारेको छ। अन्तर्राष्ट्रिय समाचार माध्यमहरूमा “नेपालमा अस्थिरता” भन्ने सन्देश फैलिएको छ, जसले विदेशी पर्यटकहरूको विश्वास घटाएको छ।
नेपाल घुम्न सुरक्षित छैन भन्ने धारणा फैलिएको कारणले धेरैले आफ्नो भ्रमण स्थगित वा रद्द गरेका छन्।
यसको परिणामस्वरूप:

• होटल, ट्राभल एजेन्सी, रेस्टुरेन्ट, गाइड, ड्राइभर जस्ता पेशामा संलग्न मानिसहरू बेरोजगार बनेका छन्।
• स्थानीय बजारमा माग घटेको छ।
• विदेशी मुद्रा आम्दानी घटेको छ।

यस अवस्थामा तत्काल र दीर्घकालीन दुवै खालका समाधान आवश्यक देखिन्छ।

१. अल्पकालीन समाधान

अल्पकालीन रूपमा नेपालको पर्यटन क्षेत्रलाई बचाउन सबैभन्दा पहिला आन्तरिक पर्यटन लाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। जब विदेशी पर्यटक आउन सक्दैनन्, तब हामीले आफ्ना नेपाली दाजुभाइ–बहिनीलाई नै नेपाल घुम्न प्रेरित गर्नुपर्छ।
आन्तरिक पर्यटनले न केवल व्यवसायलाई चलायमान बनाउँछ, तर राष्ट्रिय एकता र आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको पनि जग बसाल्छ।

यसका लागि गर्न सकिने कार्यहरू:

1. आन्तरिक भ्रमण अभियान:
   “घुम्न जाऊँ, नेपाल चिन्न जाऊँ” भन्ने राष्ट्रिय अभियान सञ्चालन गरिनुपर्छ।
   सामाजिक सञ्जाल र मिडिया मार्फत सुरक्षित नेपाल, सुन्दर नेपाल भन्ने सन्देश फैलाउनुपर्छ।
2. सरकारी प्रोत्साहन:
   • सरकारी तथा निजी कार्यालयका कर्मचारीलाई “भ्रमण भत्ता” दिने नीति अवलम्बन गर्न सकिन्छ।
   • महिनामा कम्तीमा एकपटक आन्तरिक भ्रमण गर्न प्रोत्साहित गर्ने नीति ल्याउन सकिन्छ।
   • आन्तरिक भ्रमण गर्ने व्यक्तिलाई करमा छुट, वा अस्पताल, सम्पत्ति करमा सहुलियत दिन सकिन्छ।
3. व्यापारीको भूमिका:
   • होटल र ट्राभल एजेन्सीहरूले नेपालीका लागि विशेष छुट प्याकेज ल्याउनुपर्छ।
   • शहर नजिकका छोटा गन्तव्यहरू (जस्तै नागरकोट, धुलिखेल, पोखरा वरिपरि, गलेश्वर, मणकामना आदि) लाई प्राथमिकताका साथ प्रचार गर्नुपर्छ।

यी उपायहरूले अल्पकालमा पर्यटनलाई केही हदसम्म सशक्त बनाउन सहयोग पुर्‍याउनेछन्।

२. दीर्घकालीन समाधान

दीर्घकालीन रूपमा नेपालको पर्यटन क्षेत्र पुनःस्थापना गर्न विश्वसामु नेपाल फेरि सुरक्षित र आकर्षक गन्तव्य हो भन्ने सन्देश दिनु अत्यावश्यक छ।

क. नेपालको छवि पुनःनिर्माण

नेपाललाई फेरि विश्व मञ्चमा सुरक्षित र शान्त देशको रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ।
यसका लागि:

• अन्तर्राष्ट्रिय मिडियासँग सहकार्य गरी सकारात्मक समाचार र दृश्यहरू प्रचार गर्नुपर्छ।
• विदेशी दूतावास र पर्यटक बोर्डहरू मार्फत “Visit Nepal Safely” अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ।
• नेपाली जनताको आतिथ्य, संस्कार र धार्मिक सहिष्णुता देखाउने सामग्रीहरू तयार गर्नुपर्छ।

ख. धार्मिक पर्यटनको विस्तार

नेपाल धर्म र संस्कृतिको धरोहर हो।
भारत र चीनजस्ता छिमेकी मुलुकसँग धार्मिक सम्बन्ध गहिरा छन्।
त्यसैले धार्मिक पर्यटन लाई दीर्घकालीन पर्यटन पुनरुत्थानको माध्यम बनाउन सकिन्छ।

1. भारतसँग धार्मिक सम्पर्क विस्तार:
   • पशुपति, मुक्तिनाथ, जनकपुर, गढीमाई, लुम्बिनी जस्ता धार्मिक स्थलहरूको प्रचार भारतमा गर्नुपर्छ।
   • भारतसँग “धार्मिक पर्यटन सम्झौता” गरेर भारतीय भक्तजनलाई नेपाल भ्रमण गर्न सहज बनाउनु पर्छ।
   • भारतीय ५०० रूपैयाँ नोट नचल्ने समस्याको समाधानका लागि सीमा नाकामा सरकारी बैंकमार्फत सटही सेवा उपलब्ध गराउनुपर्छ।
2. चीनसँग सहयोग:
   • लुम्बिनी र माउण्ट एवरेस्ट क्षेत्र का पर्यटन र अध्यात्मिक गन्तव्यहरू चीनमा प्रचार गर्न सकिन्छ।
   • नेपाली–चिनियाँ सीमा नजिकका सांस्कृतिक मार्गहरू विकास गर्न सकिन्छ।

ग. पूर्वाधार र नीतिगत सुधार

• धार्मिक र प्राकृतिक स्थलहरूमा पुग्ने बाटो र आवास सुविधाको स्तर सुधार्नुपर्छ।
• स्थानीय स्तरमा पर्यटन शिक्षा र तालिमको व्यवस्था गरी दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्छ।
• दिगो पर्यटन (Eco-tourism) को अवधारणालाई नीतिगत रूपमा सुदृढ गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

जेनजी आन्दोलनले नेपालका धेरै क्षेत्रजस्तै पर्यटन क्षेत्रलाई पनि गम्भीर रूपमा असर पारेको छ। तर यसलाई संकट होइन अवसरका रूपमा लिन सकिन्छ।
यदि हामीले तत्काल आन्तरिक पर्यटनलाई सक्रिय पार्यौं र दीर्घकालीन रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय छवि सुधार्यौं भने नेपाल फेरि पनि विश्वकै आकर्षक पर्यटन गन्तव्य बन्न सक्छ।

नेपाल केवल हिमालको देश होइन यो शान्ति, संस्कृति र सौन्दर्यको देश हो।
त्यसैले हामी सबै मिलेर सन्देश दिनुपर्छ
“सुरक्षित नेपाल सुन्दर नेपाल फेरि आउनुस् नेपाल घुम्न आउनुस्।”